Medycyna Wieku Rozwojowego, 2010,XIV,2; 179-188

Ocena nierówności w dostępie uczniów do profilaktycznej opieki zdrowotnej

Maria Jodkowska, Anna Oblacińska, Izabela Tabak, Katarzyna Radiukiewicz


Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży
Kierownik: doc. dr hab. med. K. Mikiel-Kostyra
Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Dyrektor: S. Janus

  • Ryc. 1. Odsetki szkół posiadających gabinet medyczny w roku szkolnym 2007/2008 według typów szkół, w mieście i na wsi
  • Ryc. 2. Liczba uczniów w odniesieniu do etatu pielęgniarki szkolnej w roku szkolnym 2007/2008 według typów szkół w mieście i na wsi
  • Ryc. 3. Liczba uczniów w odniesieniu do etatu pielęgniarki szkolnej w roku szkolnym 2007/2008 według województw (bez szkół specjalnych)
  • Ryc. 4. Odsetki uczniów szkół podstawowych objętych grupową profilaktyką próchnicy zębów w roku szkolnym 2007/2008 według województw
  • Ryc. 5. Odsetki uczniów, uczestniczących w edukacji zdrowotnej prowadzonej przez pielęgniarki szkolne, w roku szkolnym 2007/2008 w mieście i na wsi, według typów szkół
  • Ryc. 6. Odsetki uczniów szkół podstawowych i gimnazjów, u których wykonano profilaktyczne badania lekarskie w Polsce w roku szkolnym 2007/2008 w mieście i na wsi (bez szkół specjalnych)
  • Ryc. 7. Odsetki uczniów szkół ponadgimnazjalnych, u których wykonano profilaktyczne badania lekarskie w Polsce w roku szkolnym 2007/2008 na wsi (bez szkół specjalnych)
  • Ryc. 8. Odsetki uczniów w szkołach specjalnych w Polsce, u których wykonano profilaktyczne badania lekarskie w roku szkolnym 2007/2008, w mieście i na wsi

Jednym z uwarunkowań zdrowia jest poziom dostępności do opieki zdrowotnej, w tym opieki profilaktycznej nad uczniami. Równy dostęp do profilaktycznej opieki zdrowotnej oznacza zapewnienie jednakowego jej poziomu, bez względu na miejsce i region zamieszkania ucznia oraz typ szkoły.

Cel: Analiza funkcjonowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w Polsce w roku szkolnym 2007/2008, w odniesieniu do typu szkoły oraz miejsca zamieszania uczniów, ze zwróceniem szczególnej uwagi na nierówności w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej.

Materiał i metoda: Podstawą analizy były dane w formularzach sprawozdawczych „Sprawozdanie ro-czne MZ-06 za rok szkolny 2007/2008”.

Wyniki: Wykazano, że nierówności w dostępie do opieki profilaktycznej najbardziej dotykają uczniów szkół wiejskich, zasadniczych szkół zawodowych oraz szkół specjalnych. 60% szkół podstawowych na wsi nie miała gabinetu medycznego, w znacznym odsetku szkół stwierdzono zbyt małe, w stosunku do norm, zatrudnienie pielęgniarek w szkole. Co czwarty uczeń zasadniczej szkoły zawodowej nie został zbadany w ramach profilaktycznych badaniań lekarskich w klasie pierwszej i co piąty w ostatniej klasie nauki w szkole. Odsetki uczniów uczestniczących w edukacji zdrowotnej w zasadniczych szkołach zawodowych były mniejsze, w porównaniu z uczniami z innych szkół. W szkołach specjalnych w mieście liczba uczniów na jedną pielęgniarkę była większa o 25%, a na wsi aż o 75% od zalecanej normy zatrudnienia.

Wnioski:

1. Nierówności w dostępie uczniów do profilaktycznej opieki zdrowotnej na niekorzyść uczniów szkół wiejskich, zasadniczych szkół zawodowych oraz szkół specjalnych w mieście i na wsi, są jednym z objawów polaryzacji i zróżnicowania społecznego w Polsce.

2. Nierówności te dotyczą środowisk, które a priori mają nierówne szanse rozwoju i są zagrożone wykluczeniem społecznym. Może to stać się przyczyną znaczących nierówności w zdrowiu tych grup populacji.

3. Zrównanie szans w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej wszystkich uczniów wymaga pilnych rozwiązań systemowych w oparciu o współdziałanie resortu zdrowia i edukacji.

WSTĘP

„Nierówności w zdrowiu” (ang. Health inequalities, Health disparities) to ogólny termin opisujący różnice, różnorodności i niewspółmierności zdrowia jednostek lub grup populacyjnych. Wymiennie używany jest anglojęzyczny termin Health inequities – „niesprawiedliwości w zdrowiu” rozumiany jako określenie różnic, które uznaje się za nieakceptowalne, w różnym stopniu krzywdzące, czyli niesprawiedliwe (1). Wśród przyczyn wywołujących te różnice, takich jak zachowania szkodliwe dla zdrowia w sytuacji ograniczeń wyboru stylu życia, czy narażenie na czynniki ryzyka związane z warunkami środowiskowymi, wymieniany jest także „niedostateczny dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej i innych świadczeń publicznych”. Tak więc jednym z uwarunkowań zdrowia dzieci i młodzieży jest poziom dostępności do promocji zdrowia oraz do szeroko pojętej profilaktyki.

Poznanie różnic i podziałów społecznych w obszarze zdrowia, a przede wszystkim wyodrębnienie i objęcie szczególną opieką grup pod tym względem upośledzonych, stało się przed dwudziestu laty podstawą realizacji hasła Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) „Zdrowie dla wszystkich” (2), a następnie, u progu XXI wieku, opracowania dokumentu „Zdrowie dla wszystkich w 21 wieku” (3). Wśród głównych celów interwencyjnych tego dokumentu, dotyczących zdrowia dzieci i młodzieży, wymienione jest „zrównanie dostępności do poradnictwa i świadczeń zdrowotnych”.

W 2003 roku w Instytucie Matki i Dziecka opracowane zostały „Standardy w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami sprawowanej przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej”(4). Jednym z głównych celów ich opracowania, a następnie wprowadzenia do kontraktowania świadczeń zdrowotnych w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami przez Narodowy Fundusz Zdrowia, było ujednolicenie sposobu realizacji zadań pielęgniarek szkolnych i lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej sprawujących tę opiekę.

Rządowy Program1Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania”, którego wdrażanie rozpoczęto w 2004 roku a zakończono w 2006 roku, miał na celu zapewnienie wszystkim uczniom równego dostępu do tej opieki oraz poprawę jej jakości. Równy dostęp do profilaktycznej opieki zdrowotnej oznacza zapewnienie jednakowego jej poziomu uczniom, bez względu na miejsce i region zamieszkania oraz typ szkoły, do której uczęszczają. Spodziewanymi efektami wdrożenia

Programu powinna być między innymi (5):

  • poprawa dostępności profilaktycznej opieki zdrowotnej w wyniku uzupełnienia sieci gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej (gabinetów medycznych) w szkołach;
  • zapewnienie sprawnego funkcjonowania gabinetów medycznych w szkołach w wyniku wdrożenia standardu liczby uczniów objętych opieką pielęgniarek lub higienistek szkolnych.

CEL PRACY

Analiza funkcjonowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w Polsce w różnych typach szkół oraz miejscach i regionach zamieszkania w roku szkolnym 2007/2008, ze zwróceniem szczególnej uwagi na nierówności w dostępie uczniów do profilaktycznej opieki zdrowotnej.

MATERIAŁ I METODY

Podstawą analizy były dane zawarte w formularzach sprawozdawczych „Roczne sprawozdanie o realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w szkołach” (tzw. Sprawozdanie roczne MZ-06) za rok szkolny 2007/2008. Dane te zbierane są ze szkół wszystkich typów w Polsce od roku szkolnego 1992/1993, w ramach „Programu badań statystycznych statystyki publicznej”. Program ten jest załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 października 2007 r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2008. (Dz.U. Nr 210, poz. 1521). Zapis w dziale „Zdrowie i ochrona zdrowia” w rozdziale „Profilaktyka”, nakłada obowiązek przekazywania danych z realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w szkołach na zakłady opieki zdrowotnej oraz indywidualne i grupowe praktyki lekarskie, zatrudniające pielęgniarki szkolne.

Sprawozdania jednostkowe sporządzane są przez pielęgniarki szkolne, a następnie wysyłane do wojewódzkich centrów zdrowia publicznego, w których zostają przygotowane sprawozdania zbiorcze z województw. Sprawozdanie krajowe, na podstawie sprawozdań wojewódzkich, zostaje przygotowane w Instytucie Matki i Dziecka i przekazane do Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia.

Dane zawarte w formularzach MZ-06 dotyczą wykonania profilaktycznych badań lekarskich, testów przesiewowych oraz profilaktyki fluorkowej u uczniów w wybranych grupach wieku (klasach). Dostarczają one także informacji o warunkach funkcjonowania opieki profilaktycznej, w tym o posiadaniu przez szkoły gabinetów medycznych oraz o zatrudnieniu pielęgniarek szkolnych.

Obliczenia zostały dokonane przy użyciu programu Microsoft Excel v. 6.

WYNIKI

I. Warunki sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej w szkołach

1. Posiadanie przez szkoły gabinetów medycznych

W roku szkolnym 2007/2008 gabinety medyczne miały prawie wszystkie szkoły miejskie, niezależnie od typu szkoły. W szkołach wiejskich sytuacja była zdecydowanie gorsza: tylko co trzecia szkoła podstawowa, połowa gimnazjów, niespełna dwie trzecie szkół ponadgimnazjalnych oraz ¾ szkół specjalnych posiadało gabinet medyczny (ryc. 1).

Nie stwierdzono znaczących różnic między województwami w zakresie odsetka szkół w mieście posiadających gabinety medyczne. Obserwowano natomiast takie różnice w odniesieniu do szkół na wsi. Dotyczyło to zwłaszcza szkół podstawowych. W województwach: śląskim, wielkopolskim i łódzkim około 70% wiejskich szkół podstawowych posiadało gabinet medyczny, natomiast w województwach: małopolskim i mazowieckim miało go jedynie odpowiednio około 15% i około 20% szkół.

Z danych zawartych w formularzach sprawozdawczych z tych województw wynika, że miejscem realizacji świadczeń opieki pielegniarskiej (w tym przede wszystkim testów przesiewowych) na wsi był gabinet medyczny na terenie publicznej lub niepublicznej placówki ochrony zdrowia. W województwie małopolskim dotyczyło to uczniów z 82% szkół, a w województwie mazowieckim – z 79% szkół.

2. Liczba uczniów na jedną pielęgniarkę szkolną

Analiza liczby godzin pracy pielęgniarek szkolnych w tygodniu, w odniesieniu do tzw. etatu przeliczeniowego (40 godzin w tygodniu) pozwala określić orientacyjną liczbę pielęgniarek pracujących w szkołach w danym roku sprawozdawczym. Obliczona w ten sposób liczba „etatów przeliczeniowych” pielęgniarek i higienistek szkolnych w roku szkolnym 2007/2008 wyniosła 6232 osoby. Średnia liczba uczniów w Polsce, na przeliczeniowy etat pielęgniarki szkolnej dla wszystkich typów szkół, wyniosła 910 osób.

W szkołach podstawowych, gimnazjach, liceach i technikach w mieście na jedną pielęgniarkę szkolną przypadało średnio około 900 uczniów. W zasadniczych szkołach zawodowych (ZSZ) było to ponad 700, natomiast w szkołach specjalnych – 190 osób. W liceach i technikach oznaczało to przekroczenie zalecanych norm (4) nie więcej niż o 5%, natomiast w szkołach specjalnych – o 25%.

W szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach specjalnych na wsi, liczba uczniów w odniesieniu do etatu przeliczeniowego pielęgniarki była większa niż w analogicznych typach szkół w mieście. (ryc. 2). Przekraczały one górną granicę normy o 8% w szkołach podstawowych, o 10% w technikach i aż o 75% w szkołach specjalnych.

Obserwuje się duże zróżnicowanie między województwami w liczbie uczniów przypadających na jedną pielęgniarkę szkolną (ryc. 3). Najwięcej uczniów (powyżej 1000) na jeden „etat przeliczeniowy” pielęgniarki, przypada w województwach pomorskim, łódzkim, kujawsko-pomorskim i małopolskim, a najmniej (około 800) w województwach: wielkopolskim, mazowieckimi lubelskim.

II. Świadczenia profilaktyczne realizowane przez pielęgniarki szkolne

1. Program testów przesiewowych w wybranych grupach wieku (klasach)

W roku szkolnym 2007/2008 odsetki uczniów zbadanych przez pielęgniarki szkolne w ramach testów przesiewowych, wynosiły 94-99% we wszystkich typach szkół i we wszystkich województwach. Najwięcej uczniów z wykonanymi testami przesiewowymi było w szkołach podstawowych i gimnazjach w mieście (99%), nieco mniej w pozostałych typach szkół (95%-94%). W szkołach specjalnych w mieście i na wsi zbadanych zostało odpowiednio 95% i 94% uczniów.

2. Program grupowej profilaktyki fluorkowej prowadzonej metodą nadzorowanego szczotkowania zębów w szkole podstawowej

Profilaktyką fluorkową próchnicy zębów objęto 85% uczniów w szkołach podstawowych w mieście i 82% uczniów na wsi. W szkołach specjalnych było to odpowiednio 24% i 27% uczniów. Różnice między województwami w odsetkach uczniów poddanych tej formie profilaktyki przedstawia rycina 4.

3. Edukacja zdrowotna prowadzona przez pielęgniarki szkolne

W roku szkolnym 2007/2008, w edukacji zdrowotnej prowadzonej przez pielęgniarki szkolne uczestniczyło około 80% uczniów wszystkich typów szkół w mieście (ryc. 5). W szkołach wiejskich odsetki te były mniejsze średnio o około 10%, zaś najmniejsze odsetki uczniów objętych edukacją zdrowotną były w wiejskich zasadniczych szkołach zawodowych – 64%.

III. Profilaktyczne badania lekarskie uczniów

Odsetki uczniów zbadanych w profilaktycznych badaniach lekarskich wahały się w granicach 76-95%. Były one największe u uczniów klas „0” i III szkół podstawowych na wsi (95%) (ryc. 6).

Najmniejsze odsetki zbadanych uczniów stwierdzono w zasadniczych szkołach zawodowych w mieście i na wsi (odpowiednio 77% i 76%). W szkołach specjalnych odsetki dzieci, u których wykonano profilaktyczne badania lekarskie były mniejsze niż w pozostałych typach szkół i wahały się od 87% w klasie „0” i III szkoły podstawowej w mieście do 74% w klasie „0” na wsi (ryc. 7 i 8).

DYSKUSJA

Analiza danych z programu badań statystycznych w zakresie realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w szkołach, w roku szkolnym 2007/2008 (sprawozdanie roczne MZ-06), wykazała istnienie różnic w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej uczniów, w zależności od miejsca zamieszkania i typu szkoły. Jedynym obszarem, w którym stwierdzono równy dostęp do procedur związanych z profilaktyczną opieką zdrowotną w szkole, były testy przesiewowe, które od wielu lat są wykonywane u prawie wszystkich podlegających im uczniów, bez względu na ich miejsce zamieszkania i typ szkoły, do której uczęszczają.

Nierówności w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej najbardziej dotykają uczniów szkół wiejskich wszystkich typów, zasadniczych szkół zawodowych oraz szkół specjalnych.

Uczniowie szkół wiejskich

Na nierówności w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej uczniów szkół wiejskich w porównaniu z miejskimi wskazują:

–    brak gabinetu medycznego na terenie szkoły w znacznym odsetku szkół, głównie podstawowych;

–    przekraczanie norm liczby uczniów na jedną pielęgniarkę szkolną;

–    znacznie mniejsze odsetki uczniów uczestniczących w edukacji zdrowotnej prowadzonej przez pielęgniarki szkolne.

W latach 2002/2003-2004/2005 powstały nowe gabinety medyczne w szkołach wiejskich wszystkich typów (6). W tym okresie odsetek szkół podstawowych na wsi posiadających gabinety medyczne wzrósł z 20% do 38%. Od tamtej pory nie obserwuje się jednak dalszej poprawy w tym zakresie (7). Dane, dotyczące przekraczania zalecanych norm liczby uczniów na jedną pielęgniarkę w szkole, mogą wskazywać, że pielęgniarki na wsi mają pod opieką kilka szkół z małą liczbą uczniów, znajdujących się nieraz w dużej odległości od siebie. Sytuacja ta powoduje, że pielęgniarka jest obecna w każdej ze szkół raz w tygodniu lub rzadziej. Warunki te budzą niepokój o jakość opieki pielęgniarskiej w małych szkołach wiejskich. Dodatkowo istniejące różnice między województwami w odsetkach szkół, posiadających gabinety medyczne wskazują, że potrzeby i możliwości rozwiązań w tym zakresie powinny stać się tematem głębszych analiz na poziomie strategii polityki zdrowotnej poszczególnych województw.

Uczniowie zasadniczych szkół zawodowych

Analiza nierówności związanych z typem szkoły, wykazała największe niedostatki w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej uczniów zasadniczych szkół zawodowych. Choć jest to grupa szczególnego ryzyka zachowań zagrażających zdrowiu, na co wskazują wyniki badań w Polsce (8, 9), to prawie co czwarty uczeń nie został zbadany w profilaktycznych badaniach lekarskich w klasie pierwszej i co piąty – w ostatniej klasie nauki w szkole. Dane z roku szkolnego 2007/2008 wskazują również, że w zasadniczych szkołach zawodowych na wsi był najmniejszy odsetek uczniów objętych edukacją zdrowotną.

Odsetki uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych uczestniczących w edukacji zdrowotnej były mniejsze, w porównaniu z uczniami z innych szkół. Sytuacja ta, na niekorzyść uczniów zasadniczych szkół zawodowych, obserwowana jest w Polsce od kilku lat (6). Choć uległa ona niewielkiej poprawie w dwóch ostatnich latach (7), nadal jest niezadowalająca. Uczniowie tych szkół w zdecydowanej większości nie podejmują dalszego kształcenia, więc uczestnictwo w edukacji zdrowotnej prowadzonej przez pielęgniarki, a także identyfikacja ich problemów zdrowotnych i społecznych poprzez profilaktyczne badania lekarskie, jest być może ostatnią możliwością zapobiegania problemom zdrowotnym w wieku dorosłym.

Uczniowie szkół specjalnych

Szkoły specjalne są placówkami, których dotyczą największe niedociągnięcia w zakresie spełniania standardu zatrudnienia pielęgniarek szkolnych. Liczba uczniów na jedną pielęgniarkę była przekroczona o 25% w stosunku do górnej granicy normy zatrudnienia w szkole specjalnej (4) w mieście i aż o 75% na wsi.

Specyfika pracy pielęgniarki w szkole specjalnej (10) wymaga od niej większego nakładu pracy, odpowiedniego wyszkolenia i umiejętności współpracy z zespołem specjalistów. Istotnym jej zadaniem jest także odpowiednia do potrzeb rodziców edukacja i wspieranie ich w postępowaniu z niepełnosprawnym dzieckiem w domu. Zalecana norma zatrudnienia, w zależności od stopnia niepełnosprawności ucznia, wynosi od 150 uczniów na jedną pielęgniarkę w przypadku uczniów sprawnych ruchowo, z lekkim upośledzeniem umysłowym do 30 uczniów z umiarkowanym i znacznym upośledzeniem umysłowym oraz niepełnosprawnych ruchowo (4). W szkołach specjalnych, które mają liczbę uczniów większą niż 150 osób, dla spełnienia standardu zatrudnienia powinna pracować więcej niż jedna pielęgniarka. Jest to bardzo trudne do osiągnięcia ze względu na ogólny niedobór pielęgniarek szkolnych w Polsce, a zwłaszcza tych, które są odpowiednio przygotowane i zmotywowane do pracy z uczniem niepełnosprawnym. Pozyskanie pielęgniarek szkolnych do pracy w szkole specjalnej staje się trudnym zadaniem dla menadżerów ochrony zdrowia, władz lokalnych i instytucji szkolących pielęgniarki. Stworzenie „koalicji dla zdrowia” uczniów szkół specjalnych wymaga jednak nie tylko działań na poziomie województw, ale również dodatkowych rozwiązań systemowych (w tym ekonomicznych), opartych o współdziałanie resortu zdrowia i edukacji.

Obszarem, w którym zróżnicowany dostęp do świadczeń profilaktycznych w ostatnich latach ulega poprawie i wyrównywaniu, jest program grupowej profilaktyki fluorkowej prowadzonej metodą nadzorowanego szczotkowania zębów, w szkole podstawowej. Grupowa profilaktyka próchnicy zębów w roku szkolnym 2007/2008 została przeprowadzona u ponad 80% uczniów ogólnodostępnych szkół podstawowych w mieście i na wsi.

Zwraca natomiast uwagę fakt przeprowadzenia tej procedury tylko u nieco ponad 1/4 uczniów szkół specjalnych. W formularzu sprawozdawczym MZ-06 szkoły specjalne ujęte są jednak zbiorczo (podstawowe, gimnazja, zasadnicze szkoły zawodowe łącznie) i uczniowie szkół podstawowych, którym ten rodzaj profilaktyki przysługuje, stanowią tylko część całej grupy uczniów szkół specjalnych. Nie można więc jednoznacznie odpowiedzieć, jaki odsetek uczniów podlegających tej formie profilaktyki był nią faktycznie objęty.

Od czasu wprowadzenia programu grupowej profilaktyki fluorkowej w roku szkolnym 2003/2004, odsetki uczniów nią objętych systematycznie rosną (6, 7). Porównanie danych wojewódzkich z lat poprzednich wykazywało znaczne różnice między województwami. Różnice te obecnie uległy zmniejszeniu. Utrzymujący się mniejszy odsetek uczniów objętych grupową profilaktyką próchnicy zębów w województwach dolnośląskim i pomorskim, może być związany z wysokim poziomem fluoru w wodzie pitnej, stwierdzanym w niektórych gminach tych województw2. Zgodnie zaleceniami specjalistów (11, 12), grupowej profilaktyki fluorkowej nie stosuje się, gdy poziom fluoru w wodzie pitnej przekracza 1mgF/l. Zalecenie takie podane jest również w załączniku Nr 4 do rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 139, poz. 1139). Dlatego też dokładna ocena zakresu profilaktyki fluorkowej w odniesieniu do poszczególnych województw, a także w szkołach specjalnych, wymaga badań wykraczających poza analizę danych z formularza statystycznego MZ-06.

Przedstawiona analiza nierówności w funkcjonowaniu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami ma pewne ograniczenia. Została opracowana na podstawie wyłącznie jednego źródła informacji, jakim są dane z programu badań statystycznych. Jego niewątpliwą zaletą jest fakt, że pozwala na monitorowanie zmian zachodzących w profilaktycznej opiece nad uczniami w skali całego kraju, w każdym roku szkolnym, od kilkunastu lat. Niemniej jednak dokonanie pogłębionej analizy polegającej na przeprowadzaniu badań w wylosowanych szkołach wszystkich typów, we wszystkich województwach, pozwoliłoby na bardziej wnikliwe zbadanie funkcjonowania tej opieki, w tym elementów jej jakości. Narzędzia do przeprowadzenia takiego badania zostały opracowane w Instytucie Matki i Dziecka w 2003 roku (13). Zawierają one zestaw kwestionariuszy do oceny jakości profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami. Ich punktem odniesienia są „Standardy w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami sprawowanej przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej”(4).

WNIOSKI

1.    Nierówności w dostępie uczniów do profilaktycznej opieki zdrowotnej na niekorzyść uczniów szkół podstawowych i gimnazjów na wsi oraz zasadniczych szkół zawodowych i szkół specjalnych w mieście i na wsi, są jednym z objawów polaryzacji i zróżnicowania społecznego w Polsce.

2.    Nierówności w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami dotyczą środowisk, które a priori mają nierówne szanse rozwoju i są zagrożone wykluczeniem społecznym. Może to stać się przyczyną znaczących nierówności w zdrowiu tych grup populacji.

3.    Zrównanie szans w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej wszystkich uczniów bez względu na typ szkoły i miejsce zamieszkania wymaga rozwiązań systemowych w oparciu o współdziałanie resortu zdrowia i edukacji.

..............................................................................................................................................................

1Protokół ustaleń 46/2004 z posiedzenia Rady Ministrów w dniu 2 listopada 2004.

2Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r. www.wroclaw.pios.gov.pl/ Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2007 r.  www.gdansk.wios.gov.pl/

..............................................................................................................................................................

PIŚMIENNICTWO

1.    Kawachi I., Subramanian S.V., Almeida-Filho N.: A glossary for health inequalities. J. Epidemiol. Community Health, 2002, 56(9), 647-652.

2.    Research policies for health for all. WHO. Regional Office for Europe, Copenhagen 1988.

3.    Health 21-health for all in the 21-st Century. WHO. Regional Office for Europe, Copenhagen 1999.

4.    Woynarowska B., Oblacińska A., Jodkowska M.: Standardy w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami sprawowanej przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną i lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2003.

5.    Rządowy Program „Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania” [W]: Oblacińska A., Jodkowska M., Ostręga W. i wsp.: Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami w Polsce w latach 2000-2005. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2005, 114-115.

6.    Oblacińska A., Jodkowska M., Ostręga W., Tabak I., Małkowska A.: Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami w Polsce w latach 2000-2005. Instytut Matki i Dziecka Warszawa 2005.

7.    Jodkowska M., Oblacińska A., Tabak I., Radiukiewicz K., Ostręga W.: Nierówności w dostępie uczniów do profilaktycznej opieki zdrowotnej w Polsce w ostatnim roku wdrażania Rządowego Programu „Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania”. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007.

8.    Jodkowska M., Oblacińska A.: Picie napojów alkoholowych [W:] Oblacińska A., Woynarowska B. (red.) Zdrowie subiektywne, zadowolenie z życia i zachowania zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście czynników psychospołecznych i ekonomicznych. Instytut Matki i Dziecka 2006: 66-72.

9.    Jodkowska M.: Palenie tytoniu [W:] Oblacińska A, Woynarowska B. (red.) Zdrowie subiektywne, zadowolenie z życia i zachowania zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście czynników psychospołecznych i ekonomicznych. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2006, 63-66.

10.    Oblacińska A.: Opieka pielęgniarki i higienistki szkolnej nad uczniami niepełnosprawnymi ruchowo i/lub umysłowo w szkole specjalnej. [W:] Oblacińska A., Ostręga W. (red.) Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2003, 219-229.

11.    Adamowicz-Klepalska B.: Zdrowie jamy ustnej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym – znacząca rola profilaktyki. [W:] Oblacińska A., Ostręga W. (red.) Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2003.

12.    Wojtasik A., Bułhak-Jachymczyk B.: Składniki mineralne. [W:] Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. (red.) Normy żywienia człowieka. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, 278-280.

13.    Jodkowska M., Ostręga W., Oblacińska A.: Zasady i metodyka nadzoru w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2003.

..............................................................................................................................................................

Adres do korespondencji:

Maria Jodkowska

Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia
Dzieci i Młodzieży
Instytut Matki i Dziecka
ul. Kasprzaka 17a, 01-211 Warszawa
maria.jodkowska@imid.med.pl