Medycyna Wieku Rozwojowego, 2010,XIV,2; 129-137

Umieralność okołoporodowa płodów i noworodków w latach 1999-2008 w Polsce

Michał Troszyński


Pracownia Analiz Zdrowia Kobiet
Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Troszyński
Zakład Zdrowia Prokreacyjnego
Kierownik: prof. dr hab. n. med. A.J. Jakimiuk
Instytut Matki i Dziecka
Dyrektor: S. Janus

  • Tabela I. Liczba urodzeń i umieralność okołoporodowa ogólna w latach 1999-2008. Urodzeniowa masa ciała > 500 g
  • Tabela II. Liczba urodzeń i umieralność okołoporodowa w latach 1999-2008. Urodzeniowa masa ciała 500-999 g
  • Tabela III. Liczba urodzeń i umieralność okołoporodowa ogólna w latach 1999-2008. Urodzeniowa masa ciała 1000-2499 g
  • Tabela IV. Liczba urodzeń i umieralność okołoporodowa ogólna w latach 1999-2008. Urodzeniowa masa ciała >2500 g
  • Tabela V. Liczba urodzeń i umieralność okołoporodowa w latach 1999-2008. Urodzeniowa masa ciała 500-2499 g
  • Tabela VI. Wskaźniki martwych urodzeń na 1000 urodzeń ogółem (‰) a wiek matek w latach 1999-2008
  • Tabela VII. Umieralność okołoporodowa wg województw – 2008. Urodzeniowa masa ciała >500 g
  • Tabela VIII. Umieralność okołoporodowa wczesna (0-6 dni) wg województw 1999-2008 – porównanie GUS/MZ-29. Współczynnik umieralności
  • Tabela IX. Liczba urodzeń i umieralność okołoporodowa w latach 1999-2008 w Polsce. Porównanie danych GUS i MZ-29

Wstęp: Do głównych zadań współczesnej medycyny wymagających specjalnej uwagi i szybkich działań należą: problemy związane z prokreacją i zdrowiem rodziny, co zostało podkreślone w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015.

Cel pracy: Analiza umieralności okołoporodowej płodów i noworodków oraz martwych urodzeń z uwzględnieniem urodzeniowej masy ciała w latach 1999-2008 zarówno w Polsce, jak i w poszczególnych województwach.

Materiał i metody: Materiałem do pracy były dane z GUS i z formularza MZ-29, Dział X oraz dane uzyskane w badaniach własnych.

Wyniki: W drugiej połowie analizowanego okresu nastąpiło zwolnienie dynamiki spadku liczby zgonów noworodków. Dotyczy to przede wszystkim martwych urodzeń oraz zgonów noworodków urodzonych z małą i skrajnie małą masą ciała. W całym okresie poddanym analizie istnieje bardzo znaczna różnica w umieralności okołoporodowej między grupą noworodków z masą urodzeniową ciała powyżej 2500 g a grupą noworodków z masą ciała poniżej 2500 g. Na wskaźniki umieralności wpływ wywiera też wiek matki. Wyraźnie wyższą umieralność, a zwłaszcza martwe urodzenia stwierdza się w grupie matek powyżej 40 roku życia i nieznacznie wyższą w grupie matek w wieku 15-19 lat. Na specjalną uwagę zasługuje fakt dużego zróżnicowania umieralności okołoporodowej płodów i noworodków, a także martwych urodzeń w poszczególnych województwach, obserwowany przez cały analizowany okres.

Wnioski: 1. Celem poprawy zdrowia perinatalnego i obniżenia stale jeszcze zbyt wysokiej umieralności okołoporodowej, a zwłaszcza obniżenia liczby urodzeń martwych i urodzeń noworodków z małą i skrajnie małą masą ciała, konieczne jest stworzenie dobrze funkcjonującego systemu trójstopniowej opieki perinatalnej. Opracowanie właściwego programu poprawy w tym zakresie, z przeznaczeniem na ten cel odpowiednich funduszy, staje się coraz pilniejsze. 2. Konieczne jest również uporządkowanie i unowocześnienie dokumentacji dotyczącej zdrowia perinatalnego.

WSTĘP

Do głównych zadań wymagających specjalnej uwagi i szybkich działań należą problemy związane z prokreacją i zdrowiem perinatalnym obejmującym zdrowie matek, stan płodu i zdrowie noworodków. Jednym z ważnych wskaźników w obiektywnej ocenie stanu zdrowia w okresie perinatalnym jest liczba zgonów płodów i noworodków związana z ciążą, porodem.

CEL PRACY

Ocena umieralności okołoporodowej płodów i noworodków oraz martwych urodzeń  z uwzględnieniem urodzeniowej masy ciała na przestrzeni lat 1999-2008, w Polsce i w poszczególnych województwach.

MATERIAŁ I METODY

Pracę wykonano w oparciu o dane z GUS, formularz MZ-29 Dział X oraz dane uzyskane w badaniach własnych.

WYNIKI I ich OMÓWIENIE

Na przestrzeni lat 1999-2008 ogólna umieralność okołoporodowa noworodków ulegała obniżaniu w pierwszej połowie omawianego okresu. W drugiej połowie okresu poddanego niniejszej analizie nastąpiło obniżenie dynamiki spadku liczby zgonów (tab. I). Dotyczy to przede wszystkim martwych urodzeń i zgonów noworodków z małą i skrajnie małą masą ciała. Sytuację dotyczącą umieralności okołoporodowej w zależności od urodzeniowej masy ciała przedstawiono w tabelach II-V. Średni wskaźnik umieralności okołoporodowej dla noworodków urodzonych z masą ciała powyżej 2500 g wynosi średnio: martwe urodzenia 1,59‰, zgony 0,89‰ (tab. IV), a dla dzieci z urodzeniową masą ciała 500-2499 g wynosi średnio; martwe urodzenia 57,2‰, zgony 44,8‰ (tab. V).

Na uwagę zasługuje również fakt, że na wskaźniki umieralności okołoporodowej wpływ ma też wiek matki. Z tabeli VI wynika, że wskaźnik martwych urodzeń jest wyraźnie wyższy w grupie matek w wieku powyżej 40 lat oraz nieznacznie wyższy w grupie matek w wieku 15-19 lat.

Szczególnej uwagi wymaga niepokojący fakt dużego zróżnicowania umieralności okołoporodowej płodów i noworodków w różnych województwach (tab. VII). Niewątpliwie wymaga to podjęcia badań nad wyjaśnieniem przyczyn tego zjawiska utrzymującego się przez cały okres prowadzenia analizy.

W przeprowadzaniu pogłębionych analiz umieralności okołoporodowej duże znaczenie praktyczne dla właściwej interpretacji sytuacji w poszczególnych województwach ma wyodrębnienie z ogólnej umieralności okołoporodowej umieralności wczesnej (pierwsze 6 dni życia) (tab. VIII).

Dokonując analizy umieralności okołoporodowej porównano wyniki uzyskane wg danych GUS i wg formularza MZ-29. Stwierdzono istotne różnice dotyczące zarówno liczby urodzeń jak i zgonów. w tabeli IX wykazano, że według dokumentacji MZ-29 liczba urodzeń ogółem jest np. w roku 2008 o 5143 niższa niż według GUS, w urodzeniach martwych jest niższa o 171. Liczba zgonów wg formularza MZ-29 jest o 333 niższa w porównaniu z danymi GUS. Różnice dotyczą nie tylko danych ogólnopolskich, ale także województw, co zostało uwidocznione w tabeli VIII. Należy przy tym podkreślić, że różnice między danymi z dokumentacji GUS i formularzy MZ-29 istnieją przez cały okres podlegający niniejszej analizie. Fakt ten spowodowany jest różnicami w sposobie rejestracji zgonów. Wskazuje to na konieczność wprowadzenia zmian w dokumentacji (por. str. 141).

W Polsce stwierdza się stale jeszcze zbyt wysokie wskaźniki umieralności okołoporodowej płodów i noworodków. Na zjawisko to rzutuje przede wszystkim rodzenie się dzieci z małą i skrajnie małą masą ciała. Stan ten wymaga podjęcia natychmiastowych działań tym bardziej, że od połowy okresu obejmującego lata 1999-2008 obserwuje się zwolnienie dynamiki obniżania się wskaźnika martwych urodzeń i zgonów noworodków. Przyjmując złożoność przyczyn tego zjawiska należałoby podjąć zdecydowane działania mające na celu poprawę opieki zdrowotnej nad kobietami w okresie ciąży, a także w całym okresie reprodukcyjnym. Dotyczy to zarówno opieki ze strony położnika i położnej środowiskowej, jak i lekarza pierwszego kontaktu. Ważnym problemem jest podniesienie świadomości kultury zdrowotnej m.in. dotyczy to prawidłowego żywienia, niepalenia tytoniu, zdrowego trybu życia itd.

Opracowanie nowoczesnych zasad prawidłowego funkcjonowania trójstopniowej opieki perinatalnej z położeniem nacisku na wczesne rozpoznawanie zagrożeń i na wczesne przeciwdziałanie im staje się konieczne. Ważne jest również wczesne wykrywanie ciąży ryzyka i wypracowanie systemu kierowania ciężarnych do ośrodków referencyjnych w przypadku wymagającym lepszego wyposażenia diagnostyczno-terapeutycznego dla zapewnienia bezpieczeństwa matce i dziecku. W przypadku zagrażającego porodu przedwczesnego podanie matce kortykosteroidów przed urodzeniem dziecka ma duży wpływ na zmniejszenie ryzyka powikłań z powodu niedojrzałości narządowej. W krajach wiodących pod względem wysokich standardów opieki perinatalnej kortykoterapia poprzedzająca porody przedwczesne sięga 90%, tymczasem w Polsce jest ona znacznie niższa.

W ostatnim dziesięcioleciu istotnie zwiększyło się „obciążenie” oddziałów referencyjnych IIIº. Miarą tego „obciążenia” jest większa liczba porodów oraz zwiększona liczba dzieci urodzonych z bardzo małą masą ciała, które dawniej nie miały szans przeżycia (por. tab. V str. 146). Tymczasem w dalszym ciągu nie rozwiązano problemu finansowania aparatury niezbędnej do prowadzenia leczenia i monitorowania pacjentów w oddziałach intensywnej terapii noworodka. Ograniczone możliwości działania oddziałów IIIº referencji, gdzie nie zwiększa się liczba dostępnych stanowisk intensywnej terapii noworodka, hamują efektywność trójstopniowego systemu opieki perinatalnej.

Należy więc pamiętać, że z prawidłowym funkcjonowaniem trójstopniowej opieki perinatalnej wiąże się konieczność znacznie lepszego wyposażenia referencyjnych przychodni i oddziałów położniczych oraz stworzenia lepiej wyposażonych oddziałów intensywnej terapii i patologii noworodka z równoczesnym przygotowaniem i edukacją personelu pracującego na tych oddziałach.

Różnice jakie obserwuje się w umieralności okołoporodowej pomiędzy województwami nakładają na specjalistę wojewódzkiego i władze administracyjne województw obowiązek szybkiego podjęcia działań na rzecz poprawy opieki perinatalnej.

WNIOSKI

1.    Celem poprawy zdrowia perinatalnego i obniżenia stale jeszcze zbyt wysokiej umieralności okołoporodowej, zwłaszcza obniżenia liczby urodzeń martwych i urodzeń noworodków z małą i bardzo małą masą ciała, konieczna jest organizacja sprawnie i dobrze funkcjonującego systemu trójstopniowej opieki perinatalnej. Opracowanie właściwego programu poprawy w tym zakresie z przeznaczeniem na ten cel odpowiednich funduszy staje się coraz pilniejsze.

2.    Konieczne jest również uporządkowanie i unowo-cześnienie dokumentacji dotyczącej zdrowia perinatalnego.

..............................................................................................................................................................

Adres do korespondencji:

Michał Troszyński

Pracownia Analiz Zdrowia Kobiet
Instytut Matki i Dziecka
ul. Kasprzaka 17a, 01-211 Warszawa
tel. (22) 32-77-031